Napis Dostępność produktów i usług na fioletowym tle

Dostępność produktów i usług. Ustawa o zapewnieniu spełniania wymogów przez podmioty gospodarcze

( 10 min. czytania)

Temat dostępności nie jest nowy, ale w nadchodzącym roku z pewnością będzie się pojawiał o wiele częściej. Wcześniej, już w 2019 roku, był szeroko omawiany w kontekście obowiązku, jaki ustawodawca nałożył na podmioty publiczne. Reguluje to tzw. Ustawa o dostępności cyfrowej [1]. Kolejna dyrektywa unijna [2] mówi natomiast o przepisach obowiązujących nie tylko urzędy i instytucje, ale również niektóre podmioty gospodarcze. Ustawa [3] jest już gotowa, została uchwalona z końcem kwietnia, a ogłoszona w połowie maja 2024 roku.  Wejdzie w życie 28 czerwca 2025 roku. Aby dobrze przygotować się do zmian takich jak ta, najlepiej zapoznać się z nimi wcześniej. Czym faktycznie jest dostępność produktów i usług? Których podmiotów gospodarczych dotyczy i czy okaże się rewolucyjna dla funkcjonowania firm w sieci? Oto krótki przewodnik.

Z tego artykułu dowiesz się między innymi:

Czym jest dostępność produktów i usług

Dyrektywa wskazuje główny cel wdrażanych przepisów jako zwiększenie dostępności niektórych produktów i usług dla osób z ograniczeniami funkcjonalnymi.

„Na gruncie prawa polskiego dla określenia osób z ograniczeniami funkcjonalnymi używany jest termin ‘osoby ze szczególnymi potrzebami’ wprowadzony w ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. z 2020 r. poz. 1062)”. [4]

Zmiany w prawie mają wspierać mechanizmy rynku wewnętrznego UE, czyli ujednolicać pewne standardy i dobre praktyki. Niwelowanie barier odbywa się przede wszystkim z myślą o osobach z niepełnosprawnościami oraz osobach starszych. Tak, by na równi z innymi mogły uczestniczyć w różnych sferach życia.

Te grupy społeczne muszą zazwyczaj podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia barier. Dzieje się tak z uwagi na ich cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znalazły [4].

Zasady dostępności cyfrowej – dobre wzorce

Jeszcze podczas prac nad wspomnianą wcześniej Ustawą o dostępności cyfrowej opracowano WCAG (Web Content Accessibility Guidelines), czyli wytyczne dotyczące dostępność treści internetowych. To świetny punkt wyjścia do zrozumienia idei dostępności, która opiera się na 4 zasadach:

  • postrzegalności,
  • funkcjonalności,
  • zrozumiałości,
  • solidności (kompatybilności).

Nie będę omawiać tu poszczególnych zasad, polecam stronę rządową, na której bardzo przejrzyście i przystępnie opracowano ten temat.

Zapewnienie dostępności przez podmioty gospodarcze – od kiedy obowiązują przepisy

Jak wspomniałam we wstępie, ustawa wejdzie w życie 28 czerwca 2025 roku. W kontekście terminów istotne są również przepisy przejściowe i dostosowujące. Traktuje o nich ostatni, 8 rozdział ustawy. Co warto wiedzieć?

Produkty wprowadzone do obrotu przed wejściem w życie ustawy nie podlegają nowym przepisom.

Natomiast na usługodawców ustawa nakłada obowiązek dostosowania umów o oferowanie i świadczenie usług zawartych przed 28 czerwca 2025 roku do nowego prawa – nie później niż do 28 czerwca 2030 roku.

Do tego dnia usługodawca może oferować lub świadczyć usługi z wykorzystaniem produktów niespełniających wymagań dostępności, które wykorzystywał  w usługach tego samego rodzaju przed wejściem ustawy w życie.

Nowe przepisy nie będą miały zastosowania w odniesieniu do zawartych na stronach internetowych i w aplikacjach mobilnych treści:

1) zarejestrowanych z wyprzedzeniem mediów zmiennych w czasie opublikowanych przed dniem wejścia w życie ustawy (chodzi między innymi o nagrania wideo);

2) będących plikami dokumentów opublikowanymi przed dniem wejścia w życie ustawy;

3) zarchiwizowanych, które nie były aktualizowane ani edytowane od dnia wejścia w życie ustawy.

Czego dotyczy ustawa o dostępności produktów i usług

Czym są funkcjonujące w nazwie ustawy niektóre produkty i usługi? Czyli czego faktycznie dotyczą nowe przepisy?

W zapisach znalazły się następujące grupy produktów:

  • konsumenckie systemy sprzętu komputerowego wraz z systemami operacyjnymi do nich;
  • terminale płatnicze (zarówno urządzenia, jak i oprogramowanie);
  • interaktywne terminale samoobsługowe (np. bankomaty, automaty biletowe, urządzenia do odprawy);
  • konsumenckie urządzenia wykorzystywane w dostępie do usług telekomunikacyjnych;
  • konsumenckie urządzenia do korzystania z audiowizualnych usług medialnych;
  • czytniki książek elektronicznych

oraz oferowanie lub świadczenie usług takich jak:

  • usługi telekomunikacyjne,
  • dostęp do audiowizualnych usług medialnych;
  • cyfrowe usługi towarzyszące usługom pasażerskiego transportu autobusowego i autokarowego, lotniczego, wodnego oraz kolejowego w zakresie stron internetowych, usług oferowanych i świadczonych w aplikacjach mobilnych, biletów elektronicznych oraz usług elektronicznych systemów ich sprzedaży, a także usług dostarczania informacji w czasie rzeczywistym;
  • usługi bankowości detalicznej;
  • rozpowszechnianie książek elektronicznych;
  • handel elektroniczny.

Kogo dotyczą nowe przepisy dotyczące dostępności

Nie wszystkie podmioty gospodarcze będą musiały spełniać nowe regulacje. Natomiast w odniesieniu do niektórych mogą pojawić się wytyczne.

Zgodnie z art. 4 przepisów ustawy nie stosuje się do:

  • usług oferowanych lub świadczonych przez mikroprzedsiębiorców,
  • stron internetowych i aplikacji mobilnych w zakresie treści, które nie są finansowane i nie są tworzone przez dany podmiot gospodarczy oraz nie znajdują się pod jego kontrolą.

W punkcie dotyczącym stron internetowych pojawia się jeszcze wzmianka o mapach i mapach interaktywnych. A w osobnym punkcie – o usługach komunikacji publicznej. W kontekście naszych rozważań są to jednak wyłączenia mniej istotne, ponieważ dotyczą w większości podmiotów publicznych.

Ograniczono również obowiązki mikroprzedsiębiorców, którzy oferują i sprzedają produkty.

Z czego wynika wyłączenie mikroprzedsiębiorców świadczących usługi i złagodzenie wymagań wobec tych sprzedających produkty? Zgodnie z uzasadnieniem, przede wszystkim z obiektywnych ograniczeń. Mikroprzedsiębiorstwa nie dysponują dużymi zasobami ludzkimi, mają również relatywnie niewielkie obroty roczne.

Niemniej w ustawie pojawia się zapis o tym, że „minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego opracowuje wytyczne i zapewnia narzędzia, w porozumieniu z odpowiednimi podmiotami, aby ułatwić mikroprzedsiębiorcom zapewnianie dostępności produktów i usług” [art. 6 pkt 9]. Zwiększenie dostępności jest bowiem jedną z dróg zwiększania konkurencyjności na rynku.

Wyłączenia w stosowaniu ustawy o dostępności niektórych produktów i usług

Ustawodawca przewidział sytuacje, w których podmiot gospodarczy po dokonaniu oceny decyduje, że zapewnienie zgodności z wymogami:

  • wymaga wprowadzenia zasadniczej zmiany produktu lub usługi (zmieniającej właściwości) i/lub
  • stanowi dla niego nieproporcjonalne obciążenie.

Jeśli zajdzie któraś z tych okoliczności, podmiot gospodarczy może odstąpić od dostosowywania produktu lub usługi do nowych wymogów.

Jako kryteria do oceny stosuje się przede wszystkim analizę kosztów związanych z przeprowadzeniem i wdrożeniem zmian. Szczegółowo omawia to art. 21 ustawy, w którym pojawiają się kwestie takie jak koszty dystrybucji, zatrudnienia, szkolenia, testowania, stosunek kosztów netto związanych z koniecznością wprowadzenia zmian do przychodów netto wynikających ze sprzedaży dostosowanych, spełniających wymogi produktów i usług.

Dostępność produktów i usług – istotne pojęcia

W czasie prac nad projektem i ustawą, zdefiniowano nie tylko dostępność. W przepisach pojawia się też szereg innych pojęć. Poznanie ich jest kluczowe dla:

  • zrozumienia zasadności konkretnych wymogów i rozwiązań,
  • poprawnej interpretacji przepisów,
  • prawidłowego wdrożenia i uniknięcia kar administracyjnych.

Definicje obowiązujące w przepisach o dostępności

Wybrałam kilka pojęć, które pojawią się w tym tekście, ale będą również istotne podczas lektury wytycznych i interpretacji. Uznałam, że niektóre z nich – jako słowa używane powszechnie oraz w różnych kontekstach – warto odnosić do tematu dostępności zgodnie z intencją ustawodawcy.

Konsument – osoba fizyczna, która kupuje produkt lub korzysta z terminala płatniczego lub korzysta z usług w celach niezwiązanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub z wykonywaniem wolnego zawodu.

Podmiot gospodarczy – producent, upoważniony przedstawiciel, importer, dystrybutor lub usługodawca podlegający obowiązkom określonym w ustawie.

Usługi handlu elektronicznego – usługi świadczone na odległość przez strony internetowe i urządzenia mobilne, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie konsumenta w celu zawarcia umowy konsumenckiej.

Usługi rozpowszechniania książek elektronicznych – usługi polegające na dostarczaniu plików książek elektronicznych wraz z oprogramowaniem przeznaczonym do uzyskiwania dostępu do tych plików i korzystania z nich, z wyłączeniem oprogramowania czytników książek elektronicznych.

Usługodawca − osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, która świadczy usługę na rynku unijnym lub oferuje świadczenie takiej usługi konsumentom w Rzeczypospolitej Polskiej.

Konsumenckie urządzenie końcowe z interaktywnymi zdolnościami obliczeniowymi służące do korzystania z audiowizualnych usług medialnych – urządzenie, którego głównym przeznaczeniem jest zapewnienie dostępu do audiowizualnych usług medialnych.

System sprzętu komputerowego ogólnego przeznaczenia − połączenie sprzętu komputerowego stanowiące kompletny komputer, które:

a) cechuje wielofunkcyjny charakter,

b) cechuje zdolność do wykonywania, z odpowiednim oprogramowaniem, najczęstszych zadań informatycznych, z których korzystają konsumenci,

c) jest przeznaczone do obsługi przez konsumentów  – obejmujące komputery osobiste, w szczególności komputery stacjonarne, laptopy, smartfony i tablety.

Jaki charakter mają wymogi sformułowane w ustawie o dostępności

Przepisy przewidują rozwiązania funkcjonalne, a nie konkretne wytyczne techniczne. Oznacza to, że ustawodawca nie wskazuje, że na przykład rozmiar czcionki to musi być 12 czy 14 punktów – nie ma zatem technologicznych warunków brzegowych.  Wziąwszy pod uwagę rozwój technologiczny, narzucanie tak ścisłych norm byłoby nierozsądne.

Przepisy dyrektywy przewidują utworzenie normy europejskiej dla tego konkretnego aktu prawnego, która będzie brała pod uwagę najnowszy standard WCAG (wspominany wyżej w kontekście Ustawy o dostępności cyfrowej).  Do tego czasu najważniejsze jest więc zastosowanie się do obowiązujących standardów i dobrych praktyk.  Rozwińmy jednak ten temat choć trochę.

Funkcjonalne kryteria dostępności

Co w sytuacji, gdy sposób projektowania lub wytwarzania produktu albo oferowania czy świadczenia usługi nie zostały uwzględnione w wymogach dostępności określonych treścią ustawy? Podmiot gospodarczy zapewnia ich dostępność przez spełnienie odpowiednich kryteriów funkcjonalnych. Tak, aby  umożliwić korzystanie z nich w możliwie najszerszym stopniu przez osoby ze szczególnymi potrzebami.

W art. 19 pojawiają się szczegółowe wymogi dotyczące dostępności z uwagi na ograniczenia poszczególnych  zmysłów. Nie będę przytaczać czy streszczać wszystkich, ale dla zilustrowania szczegółowości zapisów zamieszczam poniżej fragment dotyczący ograniczeń wzroku.

Jeżeli korzystanie z produktu albo usługi angażuje wzrok kryteria funkcjonalne obejmują zapewnienie, że:

  • co najmniej jeden tryb obsługi produktu albo sposób korzystania z usługi:
    – nie wymaga zaangażowania wzroku,
    – umożliwia korzystanie z tego produktu albo z tej usługi użytkownikowi przy ograniczonej zdolności widzenia,
    – nie wymaga od użytkownika zdolności widzenia barw,
  • ograniczone jest prawdopodobieństwo wywołania ataków padaczki fotogennej.

Obowiązki podmiotów gospodarczych w zakresie dostępności niektórych produktów i usług

Przepisy definiują obowiązki każdej z grup: producentów, importerów, dystrybutorów, usługodawców. Ponownie przyjrzyjmy się, jako przykładowemu, jednemu z wymienionych przypadków.

Usługodawca zobowiązany jest między innymi w formie pisemnej informować o oferowanej i świadczonej usłudze. W tej samej formie musi udostępnić informacje niezbędne do korzystania z usługi oraz o tym, jak usługa spełnia wymagania dostępności. Kolejne punkty art. 32 wskazują również na inne obowiązki, w tym informowanie o zmianach, współpracę z właściwymi organami, podejmowanie działań naprawczych.

Najważniejsze kwestie z ustawy o dostępności

Aby uporządkować najistotniejsze kwestie, które znalazły się w ustawie, przywołam krótko poszczególne obszary, które obejmują przepisy. Szczegółowe zapisy, wyłączenia oraz interpretację pod kątem nowych obowiązków warto przykładać indywidualnie do każdego podmiotu gospodarczego.

Opracowane wytyczne odnośnie do produktów (w art. 7 i nast.), odnoszą się między innymi do instrukcji, etykiet i ostrzeżeń, które mają być przedstawiane w sposób zrozumiały, z użyciem odpowiedniej czcionki, były udostępniane za pomocą więcej niż jednego kanału sensorycznego itd.

Przepisy art. 12-18 regulują wymogi dostępności usług.

Usługi muszą spełniać wymogi ogólne, określone w art. 12 oraz szczegółowe dla poszczególnych usług, opisane w art. 13-18. Należą do nich: usługi łączności elektronicznej, dostęp do audiowizualnych usług medialnych, usługi towarzyszące usługom transportu drogowego, lotniczego, wodnego i kolejowego, usługi bankowości detalicznej, rozpowszechnianie książek elektronicznych oraz handel elektroniczny.

Jak ma to wyglądać w praktyce? W ustawie pojawiają się zapisy w odniesieniu do poszczególnych obszarów.

Zasady ogólne mówią o tym, że w ramach oferowania i świadczenia usług:

  • zapewnia się więcej niż jeden kanał sensoryczny, 
  • treści opracowuje się w sposób zrozumiały, w formach tekstowych umożliwiających tworzenie  alternatywnych i wspomagających form komunikacji
  • stosuje się czcionki o odpowiednim (!) rozmiarze i kroju, wystarczający kontrast i odstępy między literami, wierszami i akapitami oraz alternatywną prezentację treści nietekstowych (na przykład opis tego, co widać na ilustracji).
  • udziela się informacji elektronicznych niezbędnych do korzystania z usługi w sposób spełniający wymogi dostępności.

Dostępność w ramach usług rozpowszechniania książek elektronicznych

W przypadku rozpowszechniania książek elektronicznych (art. 17) ustawodawca wskazuje następujące kwestie:

  • synchronizacja tekstu i dźwięku (oczywiście jeśli książka zawiera dźwięk),
  • interoperacyjność pliku z narzędziami wspomagającymi zapewniającą kompatybilność i funkcjonalność,
  • dostęp do struktury i treści,
  • możliwość elastycznej nawigacji po treści i układzie graficznym,
  • możliwość wyboru alternatywnego układu graficznego,
  • informacje o właściwościach decydujących o dostępności treści w postaci metadanych.

Dostępność w ramach usług handlu elektronicznego

Wymogi dla tego stosunkowo dużego obszaru gospodarczego zdefiniowano dość ogólnie w artykule 18. Dostępność usług handlu elektronicznego zapewnia się poprzez:

  • udzielanie informacji o spełnieniu wymogów dostępności przez oferowane produkty lub usługi, jeżeli informacje te zostały podane przez obowiązany do tego podmiot gospodarczy,
  • postrzegalność, funkcjonalność, zrozumiałość i kompatybilność funkcji i metod działania w procesie zakupowym (strony usługi, bezpieczeństwo, płatności itp.

W sklepie Dimotely znajdziesz szablony dokumentów, dzięki którym przygotujesz swój biznes do działania zgodnie z prawem. Klikając w obrazek, przeniesiesz się na kartę produktu Legalna sprzedaż – pakiet dla produktów cyfrowych. To tylko jeden z zestawów, który przygotowujemy w kancelarii z myślą o osobach działających w branży ecommerce oraz świadczących usługi i nawiązujących biznesowe współprace. Sprawdź wszystkie produkty.

Dostępność a skargi konsumentów

Ustawa w osobnym rozdziale omawia dochodzenie praw przez konsumentów i umożliwia im wnoszenie skarg. Wskazuje między innymi, co powinna taka skarga zawierać oraz w jakiej formie może być złożona. W tekście ustawy znalazły się również zapisy o obowiązkach dla podmiotów gospodarczych, które zobowiązane są przyjąć i rozpatrzyć skargę. Dotyczą między innymi terminów przewidzianych na odpowiedź oraz jej zawartości, również w przypadku, gdy skarga nie została uwzględniona.

Kontrole organów w kwestii realizowania obowiązku dostępności produktów i usług

Z kolei w rozdziale 5: Nadzór rynku w zakresie spełniania wymagań dostępności produktów i usług znajdujemy szerokie omówienie kontroli.

Kontrolę poprzedza procedura polegająca na zgłoszeniu wątpliwości oraz analizie sytuacji przez organ nadzorujący rynek w zakresie dostępności. Zgodnie z artykułem 43 ustawy:

W przypadku powzięcia uzasadnionej wątpliwości przez Prezesa Zarządu PFRON albo właściwy organ nadzoru rynku, że:

1) wprowadzony do obrotu albo udostępniony na rynku produkt lub

2) oferowana lub świadczona usługa

– nie spełniają określonego wymagania dostępności, Prezes Zarządu PFRON albo właściwy organ nadzoru rynku przeprowadzają u podmiotu gospodarczego kontrolę produktu lub usługi (…).

Nadzór nad rynkiem, w tym także przebieg i następstwa kontroli opisuje niemal 30 kolejnych artykułów ustawy, a następny, 6 rozdział reguluje przepisy o możliwych karach.

Niespełnianie wymogów dostępności a administracyjne kary pieniężne

Zgodnie z art. 73 ust. 4 kary mają być ustalane z uwzględnieniem zakresu naruszenia przepisów Ustawy.  Zakres ten obejmuje  wagę naruszenia, liczbę produktów albo usług niespełniających wymagań dostępności oraz liczbę osób, na które negatywnie wpływa takie naruszenie.

W ust. 1 i 2 tego samego artykułu znajdujemy listę sytuacji, które producentów, usługodawców, importerów oraz dystrybutorów mogą obligować do uiszczenia kary.

Ustawodawca określa także wysokość kar administracyjnych, które wynieść mogą do dziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedzający, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednak nie większej niż 10 % obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, ustalonego według stanu na dzień wydania decyzji, o których mowa w art. 56 ust. 1 albo art. 65 ust. 1.

Dostępność produktów i usług – podsumowanie

Choć ustawa nie dotyczy wszystkich podmiotów gospodarczych, jej zapisy są wyznacznikiem pewnych legislacyjnych trendów. Dostępność to administracyjna forma troski o te grupy społeczne, których ograniczenia mogą marginalizować ich udział w życiu publicznym, ale również codzienne funkcjonowanie.

Standardy wyznaczone przez wchodzącą w życie za trochę ponad rok Ustawę o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze i wcześniejszą, obowiązującą już Ustawę o dostępności cyfrowej to fundament inkluzywności.

Niebagatelne znaczenie ma również fakt, że przepisy obejmują bardzo różne obszary życia, zwiększając udział w nich grup do tej pory wykluczanych lub mocno ograniczonych w uwagi na niesprawności.

Nawet dla tych podmiotów gospodarczych, które nie są zobowiązane ustawą do wprowadzenia zmian, przepisy mogą stanowić wyznacznik przeobrażeń i rozwoju.

Prawne aspekty działalności – Dimotely

Działasz w branży ecommerce? Planujesz wystartować ze swoim pomysłem na biznes online? Zapraszam Cię do zapoznania się z treściami, które publikuję tu, na blogu, ale również na kanale YouTube oraz na Instagramie.

W tekstach takich jak ten przybliżam istotne, aktualne kwestie prawne. Dowiedz się na przykład Kiedy iść do prawnika, gdy planujesz otworzyć sklep internetowy lub jak w świetle prawa traktuje się Zwrot towaru na indywidualne zamówienie.

Poznaj też moje sprawdzone sposoby na zwiększenie sprzedaży online.

Przypisy:

[1] Ustawa z 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (ustawa o dostępności cyfrowej).

[2] Mowa o dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług (Dz. Urz. UE L 151 z 07.06.2019, str. 70) (tzw. Europejski Akt o Dostępności, ang. European Accessibility Act), zwanej dalej „dyrektywą 2019/882”.

[3] Ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze.

[4] https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-dostepnosci-niektorych-produktow-i-uslug2, dostęp: 26.05.2024

W sklepie Dimotely znajdziesz regulaminy, polityki prywatności, wzory umów oraz specjalnie przygotowane pakiety – z uwzględnieniem rodzaju Twojej działalności.

Kasia Krzywicka, LL.M

Prawniczka, właścicielka kancelarii adwokackiej oraz twórczyni platformy Dimotely. Na co dzień wspiera przedsiębiorców 
w legalnym marketingu i sprzedaży online.

Chcesz dowiedzieć się więcej, kliknij tutaj.