Napis Analfabetyzm funkcjonalny a czytanie i rozumienie umów na fioletowym tle

Analfabetyzm funkcjonalny a czytanie i rozumienie umów

Omawiany ostatnio na blogu analfabetyzm funkcjonalny ma swój szczególny aspekt w kwestiach związanych z prawem. Czytanie i rozumienie umów jest współcześnie bardzo istotnym elementem życia. Nie tylko w przypadku przedsiębiorczyń i przedsiębiorców. W dzisiejszym, kolejnym tekście z tego cyklu, szczegółowo przyglądam się sytuacjom, w których zdolność do rozumienia zapisów w dokumentach może mieć istotny wpływ na życie każdego z nas.

Z tego artykułu dowiesz się między innymi:

Analfabetyzm funkcjonalny a prawo i dokumenty

Analfabetyzm funkcjonalny może mieć szereg negatywnych konsekwencji w kontekście prawa. W grę wchodzi nawet ograniczanie podstawowych praw jednostki! 

Na co dzień niekoniecznie postrzegamy niektóre sytuacje w ten sposób, ale wiele interakcji opartych jest właśnie na przepisach prawa. Kiedy konkretnie analfabetyzm funkcjonalny może utrudnić funkcjonowanie? Poniżej przytaczam przykłady.

Czytanie i rozumienie umów, w tym tekstów prawnych

Zagadnienie czytania i rozumienia jest niezwykle szerokie – dotyczy regulaminów, umów, formularzy.

Osoby dotknięte analfabetyzmem funkcjonalnym mogą mieć trudności ze zrozumieniem treści umów, pism procesowych, wyroków czy innych dokumentów prawnych. Warto tutaj zauważyć, że mowa nie tylko o dokumentach w ramach postępowań sądowych, ale również umów. Takich jak te, które podpisujemy, gdy wynajmujemy mieszkanie, kupujemy samochód, bierzemy pożyczkę lub kredyt albo zmieniamy operatora telefonii komórkowej lub dostawcę internetu. Naprawdę codzienne sprawy!

Może to prowadzić do:

  • podejmowania błędnych decyzji, 
  • nieświadomego zrzeczenia się praw,
  • niewłaściwego interpretowania obowiązków,
  • niedotrzymywania terminów,
  • niewykorzystania w pełni swoich uprawnień.

Rozwiązaniem może być udostępnianie uproszczonych wersji dokumentów prawnych, tłumaczenie ich na łatwy, przystępny i zrozumiały język.

Dostęp do informacji prawnej – czyli co mogę, a czego nie?

Znajomość przysługujących praw i obowiązków jest niezbędna dla funkcjonowania i prowadzenia biznesu. Czytanie i rozumienie umów to tylko jeden z aspektów. Istotna jest również możliwość weryfikacji danych. Osoby z analfabetyzmem funkcjonalnym mogą mieć utrudniony dostęp do rzetelnych informacji prawnych. Na przykład ze względu na trudności w korzystaniu z wyszukiwarek internetowych, stron internetowych urzędów i innych organów. 

To z kolei prowadzi do sytuacji, w których nie wiedzą, która wersja ustawy obecnie obowiązuje, czy nie trwają prace nad nowym brzmieniem przepisów oraz co tak naprawdę z nich wynika.

Analfabetyzm funkcjonalny a udział w postępowaniach sądowych

Analfabetyzm funkcjonalny może utrudniać również inicjowanie i udział w postępowaniach sądowych:

  • sporządzanie i składanie pozwów, wniosków, 
  • zeznawanie w sądzie, 
  • rozumienie procedury sądowej.

Osoby z analfabetyzmem funkcjonalnym mogą czuć się w sądzie przestraszone i bezradne. W skutek czego może się zdarzyć tak, że zostaną niesprawiedliwie potraktowane, ich zachowanie zostanie błędnie zinterpretowane i nie będą mogły dochodzić swoich roszczeń.

Czy zawsze mogę złożyć wniosek?

Sąd w razie uzasadnionej potrzeby może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych [1].

Jednakże zgodnie z poglądem wyrażonym w orzecznictwie [2]:

Z art. 5 k.p.c. i art. 212 § 2 k.p.c. nie wynika powinność sądu o charakterze ogólnego obowiązku udzielania w każdym wypadku pouczeń osobom stojącym przed sądem, tylko dlatego, że występują bez profesjonalnego pełnomocnika. Udzielenie pouczenia zależy od oceny i uznania sądu uwiarygodnionego konkretną sytuacją procesową i staje się powinnością sądu tylko w sytuacjach zupełnie wyjątkowych, kiedy zachodzi potrzeba zapobieżenia nierówności podmiotów toczącego się postępowania, a więc wówczas, gdy strona z uwagi na swoją nieporadność i stopień skomplikowania sprawy nie jest w stanie zrozumieć istoty prowadzonego postępowania i podjąć w związku z tym stosownych czynności procesowych.

Zatem nie zawsze osoba, która bierze udział w rozprawie, niereprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika zostanie pouczona przez sąd rozpoznający jej sprawę o jej prawach i obowiązkach. A ponieważ postępowanie sądowe cechuje się formalizmem i określoną kolejnością czynności, nie na każdym etapie sprawy i nie w każdej sytuacji możemy na przykład złożyć wniosek dowodowy.

Sąd może w szczególności pominąć dowód [3]:

  1. którego przeprowadzenie wyłącza przepis kodeksu;
  2. mający wykazać fakt bezsporny, nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy lub udowodniony zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy;
  3. nieprzydatny do wykazania danego faktu;
  4. niemożliwy do przeprowadzenia;
  5. zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania;
  6. gdy wniosek strony nie zawiera oznaczenia dowodu w sposób umożliwiający przeprowadzenie go oraz nie zawiera wyszczególnienia faktów, które mają zostać wykazane tym dowodem, a strona mimo wezwania nie usunęła tego braku.

Wiedza i świadomość dotycząca procedur i praw jest bardzo istotna choćby z uwagi na praktyczne aspekty uczestniczenia w postępowaniu. We wniosku dowodowym można między innymi wskazać, czy strona domaga się przeprowadzenia dowodu w ramach posiedzenia zdalnego.

A jeśli osoba zaangażowana w proces nie jest pewna swojej znajomości prawa, wtedy może skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który będzie reprezentował ją w takim postępowaniu.

Ochrona przed nadużyciami

Osoby z analfabetyzmem funkcjonalnym są bardziej narażone na nadużycia ze strony innych. Jednym z najczęstszych przykładów jest zawierania niekorzystnych umów czy brak możliwości reklamowania usług. Takie osoby mogą nie zdawać sobie sprawy z konsekwencji podejmowanych decyzji lub być zmuszane do podpisywania dokumentów, których treści nie rozumieją.

Zgodnie z uzasadnieniem wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi [4]:

interpretacja złożenia podpisu na dokumencie umowy bez uprzedniego zapoznania się z jego treścią jako oświadczenia woli osoby, która w takich okolicznościach złożyła podpis, nie narusza jej interesów zasługujących na ochronę. 

Osobie tej można bowiem zarzucić, że przy podpisywaniu dokumentu nie zachowała staranności, jakiej zasadnie można oczekiwać od racjonalnego uczestnika obrotu prawnego. Kto świadomie rezygnuje z zapoznania się z treścią dokumentu, na którym składa podpis, jest związany zawartym w dokumencie oświadczeniem, jeśli jego zachowanie wywołało u adresata uzasadnione przeświadczenie o złożeniu oświadczenia woli. Kto złożył podpis na dokumencie umowy działając w nieświadomości co do jego rzeczywistej treści, pozostaje związany zawartym w tym dokumencie oświadczeniem ze względu na ochronę uzasadnionego zaufania jego adresata w granicach tego zaufania.

Regulamin dla szkół pływania – dokument zrozumiały dla każdego

Z dumą zapowiadamy nowość na rynku i w branży edukacyjnej. Nasz plan zakłada rozwijanie oferty o kolejne branże i zawody. Tymczasem w pierwszej kolejności szkoły pływania znajdą coś uszytego specjalnie dla nich!

Nasz innowacyjny regulamin zawiera:

  • niezbędne elementy, które są wymagane przepisami prawa, 
  • zapisy dotyczące konsumentów, ochrony danych osobowych, 
  • wyszczególnia cechy umowy w przypadku zajęć grupowych i indywidualnych.

Całość skonstruowaliśmy specjalnie z myślą o konkretnej branży. Dzięki temu dokument odnosi się zarówno do uniwersalnych, jak i specyficznych aspektów działania szkół pływania.

Czytanie i rozumienie umów tworzonych w Dimotely

W duchu poruszanego w tym tekście tematu, dbamy o przejrzystość i język. Skomplikowane sformułowania prawnicze odpowiednio zmodyfikujemy. Zmieniamy na takie, których znajomość nie powinna wymagać konieczności zajrzenia do ustaw i innych aktów prawnych. Oczywiście nie w każdym przypadku jest możliwe, aby je całkowicie wyeliminować, ale staramy się ograniczać je do minimum!

W pakiecie dokumentów dla szkół pływania wdrażamy innowacyjne rozwiązania, które – mamy nadzieję – staną się normą.


Lubisz być na bieżąco? Czytać i słuchać treści podobnych do tematu poruszonego w tym wpisie?

Polecam Ci kanał na YouTube. Znajdziesz tam rozmowy z osobami prowadzącymi świetnie działające biznesy online oraz aktualne zagadnienia prawne, nad którymi pochylam się jako prawniczka i jako przedsiębiorczyni.

Zajrzyj też na Instagram, gdzie publikuję informację o aktualnych aktywnościach swoich i zespołu Dimotely.

Co środę wysyłam newsletter – zasubskrybuj wiadomości ode mnie!


Przypisy

[1] Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).

[2] Na przykład w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2024 roku o sygn. II USK 88/23 , LEX nr 3666286.

[3] Zgodnie z art. 235(2) § 1 k.p.c.

[4] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 2016-04-19, I ACa 1452/15